KONSTYTUCJA RP w następujących artykułach odnosi się do tematu ochrony środowiska:

Art. 5

Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zerównoważonego rozwoju

Art. 30

Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

Art. 31

1. Wolność człowieka podlega ochronie prawnej.

2. Każdy jest zobowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.

3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia, moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Art. 74

1. Władze publczne prowadza politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom.

2. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.

3. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.

4. Władze publiczne wpierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska.

Art. 86

Każdy jest zobowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa.

źródło: https://www.lop.org.pl/Ochrona_przyrody

FORMA OCHRONY PRZYRODY

Ustawa  z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody,

Rozdział 2, Art. 6.1 mówi:

Formami ochrony przyrody są: 

• parki narodowe; 
• rezerwaty przyrody; 
• parki krajobrazowe; 
• obszary chronionego krajobrazu; 
• obszary Natura 2000; 
• pomniki przyrody; 
• stanowiska dokumentacyjne; 
• użytki ekologiczne; 
• zespoły przyrodniczo-krajobrazowe; 
• ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

Organami w zakresie ochrony przyrody, zgodnie z art. 91 ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, są: minister właściwy do spraw środowiska, generalny dyrektor ochrony środowiska, wojewoda, regionalny dyrektor ochrony środowiska, marszałek województwa, dyrektor parku narodowego, starosta, wójt, burmistrz albo prezydent miasta. Na szczeblu centralnym ochrona przyrody została podzielona między jednostki organizacyjne Ministerstwa Środowiska i Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. W strukturze Ministerstwa Środowiska znajduje się Departament Leśnictwa i Ochrony Przyrody, a w nim wydział parków narodowych. Pozostałe formy ochrony przyrody, wśród nich między innymi obszary Natura 2000, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe oraz chronione gatunki i siedliska przyrodnicze znajdują się w gestii Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska i dwóch jej departamentów. Departament Obszarów Natura 2000 realizuje zadania z zakresu tworzenia, zarządzania i monitoringu obszarów Natura 2000 oraz koordynacji i przygotowywania wytycznych, poradników, interpretacji przepisów prawa i szkoleń dotyczących sieci Natura 2000. Departament prowadzi również nadzór merytoryczny nad systemem informatycznym sieci Natura 2000.

Departament Ochrony Przyrody realizuje zadania z zakresu ochrony gatunkowej, siedlisk przyrodniczych i obszarów chronionych, ochrony zadrzewień, terenów zielonych oraz wdrażania polityki ekologicznej państwa w tym zakresie. Departament prowadzi także sprawy związane z przygotowaniem wytycznych, poradników, stanowisk i interpretacji prawa w zakresie ochrony gatunków i siedlisk oraz tworzeniem i funkcjonowaniem obszarów chronionych. Ponadto, współpracuje z Ministerstwem Środowiska w zakresie uzgadniania dokumentów dotyczących polityki rolno-środowiskowej i realizacji umów międzynarodowych dotyczących ochrony przyrody. Jest odpowiedzialny za wdrażanie międzynarodowych konwencji dotyczących ochrony przyrody tj. Berneńskiej, Ramsarskiej, Europejskiej Konwencji Krajobrazowej czy Porozumienia w Sprawie Ochrony Wodniczki.

Minister właściwy do spraw środowiska m. in.:

• nadaje parkowi narodowemu statut określający jego strukturę organizacyjną,
• po zasięgnięciu opinii dyrektora parku narodowego, może zezwolić na obszarze parku narodowego na odstępstwa od zakazów,
• sprawuje nadzór nad parkami narodowymi, określa parki narodowe lub niektóre ich obszary, gdzie za wstęp pobiera się opłaty,
• ustanawia, w drodze rozporządzenia, plan ochrony dla parku narodowego, bądź w drodze zarządzenia plan zadań ochronnych,
• wydaje rozporządzenie w sprawie wyznaczenia obszaru specjalnej ochrony ptaków lub specjalnego obszaru ochrony siedlisk,
• ustanawia, w drodze rozporządzenia, plan ochrony dla obszaru Natura 2000,
• w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa określa, w drodze rozporządzenia gatunki dziko występujących roślin,
• zwierząt i grzybów objętych ochroną (ścisłą, częściową, w tym gatunki wymagające ustalenia stref ochrony ich ostoi lub stanowisk),
• wykonuje zadania organu administracji rządowej w zakresie ochrony przyrody przy pomocy Głównego Konserwatora Przyrody, będącego sekretarzem lub podsekretarzem stanu,
• powołuje dyrektora parku narodowego na 5 lat spośród kandydatów wyłonionych w drodze konkursu.

Organem opiniodawczo-doradczym w zakresie ochrony przyrody jest Państwowa Rada Ochrony Przyrody, działająca przy Ministrze Środowiska.

Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska m. in.:

• opracowuje projekt listy obszarów Natura 2000, zgodnie z przepisami Unii Europejskiej, nadzoruje funkcjonowanie obszarów Natura 2000, prowadzi ewidencję danych nie zbędnych do podejmowania działań w zakresie ich ochrony,
• składa do Komisji Europejskiej raporty dotyczące obszarów Natura 2000,
• po zasięgnięciu opinii regionalnego dyrektora ochrony środowiska może zezwolić na obszarze rezerwatu przyrody na odstępstwa od zakazów,
• składa ministrowi właściwemu do spraw środowiska informacje o ustalonym zakresie kompensacji przyrodniczej, na realizację działań mogących znacząco negatywnie oddziaływać na obszar Natura 2000 oraz o wykonanej kompensacji przyrodniczej,
• może zezwolić na odstępstwa od zakazów w stosunku do gatunków objętych ochroną ścisłą, objętych ochroną częściową, jeżeli zezwolenie dotyczy obszaru wykraczającego poza granice jednego województwa,
• opracowuje programy ochrony zagrożonych wyginięciem gatunków roślin, zwierząt i grzybów,
• wydaje zezwolenie na utworzenie i prowadzenie ogrodu botanicznego lub zoologicznego,
• wydaje zezwolenia na sprowadzanie do kraju, przetrzymywanie, prowadzenie hodowli, rozmnażanie i sprzedaż na terenie kraju roślin, zwierząt i grzybów gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić rodzimym gatunkom lub siedliskom przyrodniczym,
• wydaje zezwolenia na utworzenie i prowadzenie ośrodka rehabilitacji zwierząt,
• sporządza projekt krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z projektem programu działań,
• prowadzi centralny rejestr form ochrony przyrody (z wyjątkiem ochrony gatunkowej roślin, zwierząt i grzybów),
• podlega ministrowi właściwe mu do spraw środowiska.

Organami w zakresie ochrony przyrody na szczeblu regionalnym, zgodnie z art. 91 ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, są między innymi: regionalny dyrektor ochrony środowiska, marszałek województwa, dyrektor parku narodowego.

Regionalny dyrektor ochrony środowiska jest organem administracji rządowej nie zespolonej, realizuje zadania przewidziane w ustawach na obszarze wojewódz twa. W zakresie swoich kompetencji wydaje akty prawa miejscowego w postaci zarządzeń. Obsługę jego urzędu zapewnia regionalna dyrekcja ochrony środowiska, zgodnie z podziałem terytorialnym Polski powołano 16 tego typu jednostek budżetowych. Regionalnego dyrektora ochrony środowiska powołuje i odwołuje Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska. Zadania przypisane temu organowi na obszarze właściwości w zasadzie odpowiadają zadaniom zleconym Generalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska.

Do zadań regionalnego dyrektora ochrony środowiska należy m.in.:

• udział w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko;
• przeprowadzanie ocen oddziaływania przedsięwzięć na środowisko lub udział w tych ocenach;
• tworzenie i likwidacja form ochrony przyrody na podstawie ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody;
• ochrona i zarządzanie obszarami Natura 2000 i innymi formami ochrony przyrody, na zasadach i w zakresie określonych ustawą z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody;
• wydawanie decyzji na podstawie ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody;
• współpraca z organami jednostek samorządu terytorialnego w sprawach ocen oddziaływania na środowisko i ochrony przyrody;
• współpraca z organizacjami ekologicznymi.

Poza tym regionalny dyrektor ochrony środowiska gromadzi dokumentację dotyczącą zasobów, tworów i składników przyrody, szczególnie cennych ze względów naukowych tworów przyrody, stanowisk chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, a także ich siedlisk oraz siedlisk przyrodniczych. Po za tym prowadzi rejestr form ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 (tj. rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe), położonych w całości lub w części na obszarze jego działania. Może wprowadzić na terenie województwa, na czas określony, w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia, ochronę gatunków roślin, zwierząt lub grzybów, nie objętych ochroną określoną w rozporządzeniach ministra środowiska. Może także ustalać i likwidować, w drodze decyzji administracyjnej: strefy ochrony ostoi oraz stanowisk roślin objętych ochroną gatunkową, strefy ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową, strefy ochrony ostoi oraz stanowisk grzybów objętych ochroną gatunkową. Może wprowadzić opłaty za wstęp na obszar rezerwatu przyrody, kierując się potrzebą ochrony przyrody. Poza tym ustanawia, w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia, plan ochrony dla rezerwatu przyrody w terminie 6 miesięcy od dnia otrzymania projektu planu. W skład regionalnej dyrekcji ochrony środowiska wchodzą zwykle następujące komórki organizacyjne: Wydział Ocen Oddziaływania na Środowisko; Wydział Ochrony Przyrody i Obszarów Natura 2000; Wydział Zapobiegania i Naprawy Szkód w Środowisku oraz Informacji o Środowisku i Zarządzania Środowiskiem; Wydział Spraw Terenowych (jeden lub kilka); Wydział Organizacyjno – Finansowy. Organem opiniodawczo -doradczym w za kresie ochrony przyrody, działającym przy regionalnym dyrektorze ochrony środowiska, jest regionalna rada ochrony przyrody. Członków regionalnej rady ochrony przyrody, od 20 do 30 na kadencję trwającą 5 lat powołuje, w drodze zarządzenia, regionalny dyrektor ochrony środowiska spośród działających na rzecz ochrony przyrody przedstawicieli nauki, praktyki, organizacji ekologicznych i Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe oraz sejmiku wojewódz twa.

Do zadań regionalnej rady ochrony przyrody należy szczególnie:

• ocena realizacji zadań w zakresie ochrony przyrody;
• opiniowanie projektów aktów prawnych w zakresie ochrony przyrody wydawanych przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska;
• przedstawianie wniosków i opinii w sprawach ochrony przyrody;
• opiniowanie planów rozwoju i strategii wojewódzkich w zakresie ochrony przyrody.

Marszałek województwa jest przewodniczącym zarządu województwa, organu wykonawczego samorządu województwa. Marszałek województwa organizuje pracę zarządu oraz urzędu marszałkowskiego, kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje jena zewnątrz. Jest kierownikiem urzędu marszałkowskiego oraz zwierzchnikiem służbowym jego pracowników, a także kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Ma kompetencję do wydawania decyzji w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej. Organem stanowiącym i kontrolnym samorządu województwa jest sejmik województwa. Utworzenie parku krajobrazowego lub powiększenie jego obszaru następuje w drodze uchwały sejmiku województwa, która określa jego nazwę, obszar, przebieg granicy i otulinę, jeżeli została wyznaczona, szczególne cele ochrony oraz zakazy właściwe dla danego parku krajobrazowego lub jego części, wynikające z potrzeb jego ochrony. Projekt uchwały sejmiku województwa w sprawie utworzenia, zmiany granic lub likwidacji parku krajobrazowego wymaga uzgodnienia z właściwą miejscowo radą gminy oraz właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Dyrektora parku krajobrazowego powołuje zarząd województwa, po zasięgnięciu opinii regionalnej rady ochrony przyrody. Sejmik województwa ustanawia, w drodze uchwały, plan ochrony dla parku krajobrazowego w terminie 6 miesięcy od dnia otrzymania projektu planu albo odmawia jego ustanowienia, jeżeli projekt planu jest niezgodny z celami ochrony przyrody. Organem opiniodawczo -doradczym w zakresie ochrony przyrody, działającym przy dyrektorze parku krajobrazowego lub zespołu parków krajobrazowych jest rada parku krajobrazowego. Członków rady parku krajobrazowego lub rady zespołu parków krajobrazowych w liczbie od 10 do 20 na kadencję trwającą 5 lat powołuje zarząd województwa spośród działających na rzecz ochrony przyrody przedstawicieli nauki, praktyki i organizacji ekologicznych oraz przedstawicieli właściwych miejscowo jednostek samorządu województwa, samorządu gminnego i organizacji gospodarczych.

Do zadań rady parku krajobrazowego lub rady zespołu parków krajobrazowych szczególnie należy:

• ocena stanu zasobów, tworów i składników przyrody, wartości kulturowych oraz ustaleń programów ochrony przyrody;
• opiniowanie projektu planu ochrony;
• ocena realizacji ustaleń planu ochrony i innych zadań z zakresu ochrony przyrody;
• opiniowanie i ocena realizacji projektów i programów działalności parku krajobrazowego lub zespołu parków krajobrazowych w zakresie ochrony przyrody, edukacji, turystyki i rekreacji.

Wyznaczenie obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze uchwały sejmiku województwa, która określa jego nazwę, położenie, obszar, sprawującego nadzór, ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemów oraz zakazy właściwe dla danego obszaru chronionego krajobrazu lub jego części, wynikające z potrzeb jego ochrony. Likwidacja lub zmiana granic obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze uchwały sejmiku województwa, po zaopiniowaniu przez właściwe miejscowo rady gmin, z powodu bezpowrotnej utraty wyróżniającego się krajobrazu o zróżnicowanych ekosystemach i możliwości zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem.

Dyrektor parku narodowego m.in.:

• kieruje działalnością parku narodowego i reprezentuje park narodowy na zewnątrz.
• realizuje ustalenia planu ochrony lub zadań ochronnych, oraz wydaje zarządzenia dotyczące funkcjonowania parku narodowego, w tym określające sposoby udostępniania obszarów parku narodowego,
• sporządza projekt planu ochrony dla parku narodowego, sprawuje nadzór nad obszarem Natura 2000 w granicach parku narodowego.

Organem opiniodawczo-doradczym w zakresie ochrony przyrody, działającym przy dyrektorze parku narodowego, jest rada naukowa parku. Członków rady naukowej parku narodowego w liczbie od 10 do 20 na kadencję trwającą 5 lat powołuje, w drodze zarządzenia, minister właściwy do spraw środowiska spośród działających na rzecz ochrony przyrody przedstawicieli nauki, praktyki i organizacji ekologicznych oraz właściwych miejscowo samorządów wojewódzkich i samorządów gminnych. Do zadań rady naukowej parku narodowego należy przede wszystkim:

• ocena stanu zasobów, tworów i składników przyrody;
• opiniowanie projektu planu ochrony i zadań ochronnych;
• ocena realizacji ustaleń planu ochrony, rocznych zadań ochronnych i skuteczności zabiegów ochronnych opiniowanie programów badawczych i naukowych w zakresie ochrony przyrody;
• przedstawianie wniosków i opinii w sprawach ochrony przyrody i funkcjonowania parku narodowego.

Organami ochrony przyrody na szczeblu lokalnym, zgodnie z art. 91 ustawy

z 16 kwietnia 2004 r. (z późniejszymi zmianami) o ochronie przyrody są:

• starosta,
• wójt,
• burmistrz
• prezydent miasta.

Ustawa o ochronie przyrody nadaje staroście następujące uprawnienia i obowiązki:

• prowadzi rejestr zwierząt, którymi handel podlega ograniczeniom na podstawie prawa Wspólnoty Europejskiej;
• posiada uprawnienia wójta dotyczące drzew i krzewów rosnących w obrębie nieruchomości będących własnością gminy.

Tak naprawdę ustawa o ochronie przyrody przekazuje uprawnienia w zupełnie inne miejsce – do rady gminy. Choć rady gmin nie są wymienione jako organy ochrony przyrody, w rzeczywistości mają mnóstwo ważnych uprawnień w tej dziedzinie. Przede wszystkim:

• utworzenie, likwidacja lub zmiana granic parku narodowego czy krajobrazowego wymaga zgody rady gminy;
• likwidacja lub zmiana granic obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze uchwały sejmiku wojewódz twa, po za opiniowaniu przez właściwe miejscowo rady gmin, z powodu bezpowrotnej utraty wyróżniającego się krajobrazu o zróżnicowanych ekosystemach i możliwości zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem;
• projekty listy obszarów Natura 2000 oraz zezwolenia na inwestycje na tych obszarach wymagają opinii właściwych rad gmin;
• rady gmin mogą samodzielnie tworzyć lub likwidować pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz parki gminne;
• utworzenie ośrodka rehabilitacji zwierząt wymaga opinii rady gminy;
• rada gminy jest obowiązana zakładać i utrzymywać w należytym stanie tereny zieleni i zadrzewienia;
• przedstawiciele rad gmin wchodzą w skład rad naukowych parków narodowych i rad parków krajobrazowych.

Wójt (w przypadku miast – burmistrz lub prezydent miasta) jest jednoosobowym organem wykonawczym samorządu gminnego, kierownikiem urzędu gminy. Poza nadaniem mu godności organu w zakresie ochrony przyrody, ustawa wymienia wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) jeszcze w odniesieniu do trzech zagadnień:

• musi poinformować zarządzającego ogrodem botanicznym lub zoologicznym o nie których inwestycjach planowanych w sąsiedztwie ogrodu;
• wydaje zezwolenia i pobiera opłaty za usuwanie drzew lub krzewów, a także wymierza, pobiera lub umarza kary za ich nielegalne usunięcie oraz za niszczenie terenów zieleni;
• niezwłocznie przekazuje wojewodzie otrzymane zawiadomienia o odkryciu przez kogoś kopalnych szczątków roślin lub zwierząt.

Poza nielicznymi uprawnieniami i obowiązkami, które ustawa nakłada bezpośrednio na starostów i wójtów, są też i obowiązki dotyczące wszystkich organów ochrony przyrody. Wynikają one z art. 59 i 60 ustawy o ochronie przyrody. W art. 59 za pisano, że organy ochrony przyrody są obowiązane do inicjowania i wspierania badań naukowych w zakresie ochrony przyrody. W przypadku gmin i powiatów szczególnie właściwe byłyby badania wymienione w pkt. 4 tego artykułu, tj. wspieranie przez nie kontroli (monitoringu) zmian w liczebności lokalnych populacji rzadkich i chronionych gatunków roślin i zwierząt – zwłaszcza tych, których byt jest zagrożony przez realizowane w gminach i powiatach inwestycje. Jeszcze ważniejsze są postanowienia art. 60 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody. Stanowi on, że organy ochrony przyrody podejmują działania w celu ratowania zagrożonych wyginięciem gatunków roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową. Większość form ochrony przyrody istniejących w Polsce znajduje się na terenach będących w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe. Do obowiązków terenowej administracji leśnej należy wykonywanie zadań określonych w obowiązujących planach ochrony rezerwatów oraz w planach urządzenia lasu uwzględniających zadania wynikające z potrzeby ochrony parków krajobrazowych i obszarów Natura 2000, zatwierdzonych przez kompetentne organy ochrony przyrody. Sprawy te regulują od powiednie zapisy w ustawie o ochronie przyrody. Miejscowy nadleśniczy wykonuje zadania określone w planie ochrony rezerwa tu (lub w planie zadań ochronnych rezerwatu – do czasu ustanowienia planu ochrony, sprawujący nadzór sporządza projekt zadań ochronnych). Na terenie zarządzanym przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, znajdującym się w granicach parku krajobrazowego, zadania w zakresie ochrony przyrody wykonuje samodzielnie miejscowy nadleśniczy,

zgodnie z ustaleniami planu ochrony parku krajobrazowego, uwzględnionym w planie urządzenia lasu. Na terenie zarządzanym przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, na którym znajduje się obszar Natura 2000, zadania w zakresie ochrony przyrody wykonuje samodzielnie miejscowy nadleśniczy, zgodnie z ustaleniami planu urządzenia lasu.

dr inż. Ryszard Kapuściński

źródło: https://www.lop.org.pl/Formy_ochrony_przyrody

PARKI NARODOWE są jedną z form ochrony przyrody. Jest to obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtwarzania zniszczonych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów. 

Na obszarach graniczących z parkiem narodowym wyznacza się otulinę parku narodowego, która ma za zadane przeciwdziałać szkodliwym oddziaływaniom czynników zewnętrznych. W otulinie może być utworzona strefa ochronna zwierząt łownych ze względu na potrzebę ochrony zwierząt w parku. 
Obszar parku jest zarządzany według okresowo tworzonych planów ochrony. Zarządzają nimi dyrektorzy, a organem doradczym jest Rada Parku.

Parki narodowe finansowane są z budżetu centralnego. Do 1 maja 2004 roku parki były nadzorowane przez Krajową Radę Parków Narodowych, obecnie jej obowiązki przejęło Ministerstwo Środowiska. 
W parkach prowadzone są liczne programy badawcze. Parki odgrywają istotną rolę w edukacji ekologicznej społeczeństwa. Na terenie parku możliwe jest zwiedzanie oraz turystyka. Wiele z nich posiada specjalnie przygotowane szlaki turystyczne i ośrodki dydaktyczne oraz muzea przyrodnicze.

W parkach narodowych zabrania się:

• budowy lub rozbudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, z wyjątkiem obiektów i urządzeń służących celom parku narodowego;

• rybactwa, z wyjątkiem obszarów ustalonych w planie ochrony albo w zadaniach ochronnych;

• chwytania lub zabijania dziko występujących zwierząt, zbierania lub niszczenia jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych zwierząt, umyślnego płoszenia zwierząt kręgowych, zbierania poroży, niszczenia nor, gniazd, legowisk i innych schronień zwierząt oraz ich miejsc rozrodu;

• polowania, z wyjątkiem obszarów wyznaczonych w planie ochrony;

• pozyskiwania, niszczenia lub umyślnego uszkadzania roślin oraz grzybów;

• użytkowania, niszczenia, umyślnego uszkadzania, zanieczyszczania i dokonywania zmian obiektów przyrodniczych, obszarów oraz zasobów, tworów i składników przyrody;

• zmiany stosunków wodnych, regulacji rzek i potoków, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody;

• pozyskiwania skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, minerałów i bursztynu;

• niszczenia gleby lub zmiany przeznaczenia i użytkowania gruntów;

• palenia ognisk i wyrobów tytoniowych oraz używania źródeł światła o otwartym płomieniu, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego;

• prowadzenia działalności wytwórczej, handlowej i rolniczej, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony;

• stosowania chemicznych i biologicznych środków ochrony roślin i nawozów;

• zbioru dziko występujących roślin i grzybów oraz ich części, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego;

• amatorskiego połowu ryb, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony;

• ruchu pieszego, rowerowego, narciarskiego i jazdy konnej wierzchem, z wyjątkiem szlaków i tras narciarskich wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego;

• wprowadzania psów na obszary objęte ochroną ścisłą i czynną, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony oraz psów pasterskich wprowadzanych na obszary objęte ochroną czynną, na których plan ochrony dopuszcza wypas;

• wspinaczki, eksploracji jaskiń lub zbiorników wodnych, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego;

• ruchu pojazdów poza drogami publicznymi oraz poza drogami położonymi na nieruchomościach będących w trwałym zarządzie parku narodowego, wskazanymi przez dyrektora parku narodowego;

• umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną przyrody, udostępnianiem parku, edukacją ekologiczną, z wyjątkiem znaków drogowych i innych znaków związanych z ochroną bezpieczeństwa i porządku powszechnego;

• zakłócania ciszy;

• używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego, uprawiania sportów wodnych i motorowych, pływania i żeglowania, z wyjątkiem akwenów lub szlaków wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego;

• wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu;

• biwakowania, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego;

• prowadzenia badań naukowych - w parku narodowym bez zgody dyrektora parku;

• wprowadzania gatunków roślin, zwierząt lub grzybów, bez zgody ministra właściwego do spraw środowiska;

• wprowadzania organizmów genetycznie zmodyfikowanych;

• organizacji imprez rekreacyjno - sportowych - w parku narodowym bez zgody dyrektora parku narodowego.

W Polsce istnieją 23 parki narodowe stanowiące 1% powierzchni kraju. 

1. Babiogórski 
Powierzchnia: 3 392 ha 
Rok utworzenia: 1954 
Link: http://www.bgpn.pl

2. Białowieski 
Powierzchnia: 10 502 ha 
Rok utworzenia: 1947 
Link: http://www.bpn.com.pl

3. Biebrzański 
Powierzchnia: 59 223 ha 
Rok utworzenia: 1993 
Link: http://www.biebrza.org.pl

4. Bieszczadzki 
Powierzchnia: 29 202 ha 
Roz utworzenia: 1973 
Link: http://www.bdpn.pl

5. Bory Tucholskie 
Powierzchnia: 4 798 ha 
Rok utworzenia: 1996 
Link: http://park.borytucholskie.info

6. Drawieński 
Powierzchnia: 11 342 ha 
Rok utworzenia: 1990 
Link: http://www.dpn.pl

7. Gorczański 
Powierzchnia: 7 030 ha 
Rok utworzenia: 1981 
Link: http://www.gorczanskipark.pl

8. Gór Stołowych 
Powierzchnia: 6 340 ha 
Rok utworzenia: 1993 
Link: http://www.pngs.pulsar.net.pl

9. Kampinoski 
Powierzchnia: 38 544 ha 
Rok utworzenia: 1959 
Link: http://www.kampinoski-pn.gov.pl

10. Karkonoski 
Powierzchnia: 5 575 ha 
Rok utworzenia: 1959 
Link: http://kpnmab.pl

11. Magurski 
Powierzchnia: 19 962 ha 
Rok utworzenia: 1995 
Link: http://www.magurskipn.pl

12. Narwiański 
Powierzchnia: 7 350 ha 
Rok utworzenia: 1996 
Link: http://www.npn.pl

13. Ojcowski 
Powierzchnia: 2 146 ha 
Rok utworzenia: 1956 
Link: http://www.opn.pan.krakow.pl

14. Pieniński 
Powierzchnia: 2 346 ha 
Rok utworzenia: 1954 
Link: http://www.pieninypn.pl

15. Poleski 
Powierzchnia: 9 762 ha 
Rok utworzenia: 1990 
Link: http://www.poleskipn.pl

16. Roztoczański 
Powierzchnia: 8 482 ha 
Rok utworzenia: 1974 
Link: http://www.roztoczanskipn.pl

17. Słowiński 
Powierzchnia: 18 619 ha 
Rok utworzenia: 1967 
Link: http://www.slowinskipn.pl/spn_pl.php

18. Świętokrzyski 
Powierzchnia: 7 632 ha 
Rok utworzenia: 1950 
Link: http://swietokrzyskipn.org.pl

19. Tatrzański 
Powierzchnia: 21 164 ha 
Rok utworzenia: 1954 
Link: http://www.tpn.pl

20. Ujście Warty 
Powierzchnia: 7 956 ha 
Rok utworzenia: 2001 
Link: http://www.pnujsciewarty.gov.pl

21. Wielkopolski 
Powierzchnia: 7 584 ha 
Rok utworzenia: 1957 
Link: http://www.wielkopolskipn.pl

22. Wigierski 
Powierzchnia: 15 085 ha 
Rok utworzenia: 1989 
Link: http://www.wigry.win.pl

23. Woliński 
Powierzchnia: 10 937 ha 
Rok utworzenia: 1960 
Link: http://www.wolinpn.pl

źródło: https://www.lop.org.pl/Parki_Narodowe

REZERWATY PRZYRODY. Ustawa o ochronie przyrody przewiduje ochronę obszarową w postaci parku narodowego i krajobrazowego. Obszarową formą ochrony są również rezerwaty przyrody, które w Polsce są najważniejszą po parkach narodowych formą zabezpieczenia zasobów naturalnych świata przyrody. Z zapisu w prawie polskim wynika, że obiektem uznanym za rezerwat przyrody są tereny obejmujące „zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi” (art. 13 ust. 1 Ustawy z dn. 16 kwietnia 2004 r.).

W rezerwatach ochronie podlega całość przyrody, ale zwykle któryś ze składników przyrody jest głównym przedmiotem ochrony. Z tego powodu można rezerwaty podzielić na wiele rodzajów. W naszym kraju przyjęło się wyróżniać następujące rodzaje rezerwatów: faunistyczne, florystyczne, krajobrazowe, leśne, przyrody nieożywionej, słonoroślowe, stepowe, torfowiskowe, wodne.

W rezerwatach stosuje się ochronę częściową i ścisłą. Wg art. 5 ust. 4 ww. ustawy ochrona częściowa umożliwia „ochronę gatunków roślin, zwierząt i grzybów dopuszczającą możliwość redukcji liczebności populacji oraz pozyskiwania osobników tych gatunków lub ich części”. Interpretując ten zapis, ochrona częściowa ma na celu przywrócenie stanu pierwotnego środowiska i zmierza do unaturalnienia biocenoz lub zachowania ich w określonym stanie. Ochrona częściowa może być związana z przebudową stanu gatunkowego, poprzez promowanie wybranych gatunków przy jednoczesnym eliminowaniu ich konkurentów. 
Ochrona częściowa w rezerwacie może mieć charakter zachowawczy (koncentracja działań na zapewnieniu przyrodzie zewnętrznego bezpieczeństwa), lub czynny (stabilizacja, renaturalizacja, przebudowa lub eksperyment wewnątrz rezerwatu). Natomiast ochrona ścisła polega na zaniechaniu całkowitej ingerencji człowieka. Definiuje ją art. 5 ust. 9, który mówi, że ochrona ścisła to „całkowite i trwałe zaniechanie bezpośredniej ingerencji człowieka w stan ekosystemów, tworów i składników przyrody oraz w przebieg procesów przyrodniczych na obszarach objętych ochroną, a w przypadku gatunków – całoroczną ochronę należących do nich osobników i stadiów ich rozwoju”. 
W granicach wszystkich rezerwatów zabronione jest niszczenie roślin, chwytanie i zabijanie dziko występujących zwierząt, niszczenie stanowisk i miejsc rozrodu, zbieranie grzybów i runa leśnego, wycinanie bądź niszczenie drzew i krzewów, niszczenie gleby oraz zmiany stosunków wodnych. Wszelkie zakazy jakie obowiązują w rezerwatach przyrody szczegółowo reguluje obowiązująca ustawa w art. 15. W tym samym art. 15 ust. 2, ustawa dopuszcza ingerencję w żywe i martwe zasoby rezerwatu jeżeli jest to uzasadnione i wynika z potrzeby zabezpieczenia przyrody, planu i zadań ochrony rezerwatu.

Wokół rezerwatu może być wyznaczona otulina. Ma ona na celu zabezpieczenie przed niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka. Otulinę jako strefę ochronną wyznacza się indywidualnie dla każdego z rezerwatów przyrody.

Rezerwat przyrody zostaje powołany w drodze rozporządzenia wojewody, „który określa jego nazwę, położenie lub bieg granicy i otulinę, jeżeli została wyznaczona, cele ochrony oraz rodzaj, typ i podtyp rezerwatu przyrody, a także sprawującego nadzór nad rezerwatem” (art. 13 ust. 3). Mając na celu zachowania wartości przyrodniczych, dla których został powołanych rezerwat, sporządza się plan ochrony na okres 20 lat. W planie tym uwzględnia się stan przyrody, potencjalne wewnętrzne i zewnętrzne zagrożenia, ocenę dotychczasowych sposobów ochrony oraz charakterystykę i ocenę stanu zagospodarowania przestrzennego. 
Jednak, zanim nastąpi formalne utworzenie rezerwatu przyrody, prowadzone są liczne, trwające wiele lat badania i analizy naukowe. Swoim zakresem obejmują: dane geograficzne, hydrografię terenu, szczegółową inwentaryzację składu gatunkowego roślin, zwierząt i grzybów. Biorą pod uwagę również wpływ czynników antropogenicznych na tworzony obiekt. W planowaniu uwzględnia się także oddziaływanie ruchu turystycznego. Dotyczy to w szczególności tych obiektów, które są atrakcyjne do uprawiania turystyki wypoczynkowej, krajoznawczej i specjalistycznej (kwalifikowanej).

Efektem końcowym badań i analiz jest sporządzenie projektu rezerwatu. Projekt ten wraz z całą dokumentacją opiniowany jest przez wojewódzką komisję ochrony przyrody i Państwową Radę Ochrony Przyrody. Na podstawie tej opinii w drodze rozporządzenia wojewody powoływany jest rezerwat przyrody.

Rodzaje rezerwatów przyrody w Polsce:

• rezerwat faunistyczny,

• rezerwat florystyczny,

• rezerwat leśny,

• rezerwat krajobrazowy,

• rezerwat tofowiskowy,

• rezerwat łąkowy,

• rezerwat wodny,

• rezerwat przyrody nieożywionej,

• rezerwat stepowy,

• rezerwat słonoroślowy.

źródło: https://www.lop.org.pl/Rezerwaty_Przyrody

PARKI KRAJOBRAZOWE stanowią obok parków narodowych, jeden z podstawowych elementów systemu obszarów chronionych w Polsce. Tworzą system dość równomiernie pokrywający cały obszar Polski, obejmując wszystkie krainy geograficzne, od morza aż po góry. Parki krajobrazowe to obszary o ściśle określonych granicach, o powierzchni od kilku do kilkudziesięciu tysięcy hektarów. W granicach parków krajobrazowych znajdują się tereny o cennym i mało przekształconym krajobrazie oraz o dużej wartości przyrodniczej, dorównującej w niektórych wypadkach walorom parków narodowych. Parki krajobrazowe chronią wiele cennych ekosystemów oraz ostoi i stanowisk rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Obok obszarów o krajobrazie zbliżonym do naturalnego parki obejmują również krajobrazy kulturowe ukształtowane przez kilkuwiekową tradycję. Do cennych walorów kulturowych parków krajobrazowych należą zabytki architektury i budownictwa wiejskiego, tradycyjne układy osadnicze i typy zabudowy oraz regionalne formy użytkowania ziemi i innej działalności gospodarczej. Parki krajobrazowe jako obszary o stosunkowo dużej powierzchni obejmują w całości zasoby przyrodnicze, takie jak fragmenty wybrzeża morskiego, pojezierza, doliny rzecznej, torfowiska, kompleksy leśne, wyżyny, pogórza i pasma górskie, a także tereny użytkowane gospodarczo i zajęte przez osadnictwo, służąc kompleksowej ochronie różnorodnych elementów środowiska przyrodniczego i kulturowego, charakterystycznych dla różnych regionów kraju. Jedną z ważniejszych funkcji, jakie oprócz ochrony i krajobrazu spełniają parki krajobrazowe, są funkcje turystyczne i edukacyjne. W zależności od charakteru i walorów poszczególnych parków można w nich uprawiać różne formy turystyki. W każdym jednak wypadku najbardziej pożądane są na tych obszarach wszelkie formy turystyki poznawczej (zwłaszcza turystyki przyrodniczej i kulturowej) i turystyki aktywnej (pieszej, rowerowej, kajakowej, narciarskiej itp.) oraz dynamicznie rozwijająca się w ostatnich latach agroturystyka. Parki krajobrazowe oferują turyście infrastrukturę turystyczną, zazwyczaj lepiej rozwiniętą niż na terenach sąsiednich, w postaci np. znakowanych szlaków turystycznych, tablic informacyjnych, parkingów, pól biwakowych i zagospodarowanych punktów widokowych. Często na ich terenie wyznacza się specjalne ścieżki przyrodnicze. Działalność edukacyjna polega przede wszystkim na organizowaniu różnego rodzaju form edukacji ekologicznej.

W parku krajobrazowym mogą być wprowadzone następujące zakazy: 

1. realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko 

2. umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej i łowieckiej; 

3. likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych; 

4. pozyskiwania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu; 

5. wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową, utrzymaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych; 

6. dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej; 

7. budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem obiektów służących turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej; 

8. lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 200 m od krawędzi brzegów klifowych oraz w pasie technicznym brzegu morskiego; 

9. likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych; 

10. wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia własnych gruntów rolnych; 

11. prowadzenia chowu i hodowli zwierząt metodą bezściółkową; 

12. utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych; 

13. organizowania rajdów motorowych i samochodowych; 

14. używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego na otwartych zbiornikach wodnych.

https://www.lop.org.pl/Parki_Krajobrazowe

OBSZARY NATURA 2000 to sieć oraz sposób na wypełnienie zobowiązań Unii Europejskiej, nałożonych przez Konwencję z Rio. Podstawę prawną sieci Natura 2000 stanowią dwa akty prawne: tzw. Dyrektywa Ptasia (Dyrektywa Rady 79/049/EWG z 2 kwietnia 1979 roku o ochronie dzikich ptaków) i Dyrektywa Siedliskowa (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 roku o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory). Natura 2000 składa się z systemu obszarów, połączonych korytarzami ekologicznymi, tworzących razem spójną funkcjonalnie sieć ekologiczną. Jej zadaniem jest utrzymanie różnorodności biologicznej przez ochronę najcenniejszych, najrzadszych elementów przyrody, ale także najbardziej typowych, wciąż jeszcze powszechnych ukladów przyrodniczych, charakterystycznych dla regionów biogeograficznych (np. alpejskiego, atlantyckiego, kontynentalnego itp.).

Działanie sieci Natura 2000 opiera się na tradycyjnych metodach ochrony (ochrona obszarowa i gatunkowa). Sieć składa się z obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) utworzonych zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Ptasiej i specjlanych obszarów ochrony siedlisk (SOO) wyznaczonych zgodnie z Dyrektywą Siedliskową.

Oficjalna strona sieci Natura 2000

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 13 kwietnia 2010 roku w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących w zainteresowaniu Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000

źróło: https://www.lop.org.pl/Obszary_Natura_2000

POMNIKI PRZYRODY. Podstawą prawną tworzenia pomników przyrody w Polsce jest Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody 
 

Art. 6. 1. Formami ochrony przyrody są:

1. parki narodowe; 

2. rezerwaty przyrody; 

3. parki krajobrazowe; 

4. obszary chronionego krajobrazu; 

5. obszary Natura 2000; 

6. pomniki przyrody; 

7. stanowiska dokumentacyjne; 

8. użytki ekologiczne; 

9. zespoły przyrodniczo-krajobrazowe; 

10. ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. 

W drodze porozumienia z sąsiednimi państwami mogą być wyznaczane 
przygraniczne obszary cenne pod względem przyrodniczym w celu ich 
wspólnej ochrony. 

Art. 40. 1. 

1. Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. 

2. Na terenach niezabudowanych, jeżeli nie stanowi to zagrożenia dla ludzi lub mienia, drzewa stanowiące pomniki przyrody podlegają ochronie aż do ich samoistnego, całkowitego rozpadu. 

3. Minister właściwy do spraw środowiska może określić, w drodze rozporządzenia, kryteria uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody, kierując się potrzebą ochrony drzew i krzewów ze względu na ich wielkość, wiek, pokrój i znaczenie historyczne, a odnośnie tworów przyrody nieożywionej - ze względu na ich znaczenie naukowe, estetyczne i krajobrazowe. 

Art. 44. 1. 

1. Ustanowienie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje w drodze rozporządzenia wojewody albo uchwały rady gminy, jeżeli wojewoda nie ustanowił tych form ochrony przyrody. 

2. Rozporządzenie wojewody lub uchwała rady gminy, o których mowa w ust. 1, określają nazwę danego obiektu lub obszaru, jego położenie, sprawującego nadzór, szczególne cele ochrony, w razie potrzeby ustalenia dotyczące jego czynnej ochrony oraz zakazy właściwe dla tego obiektu, obszaru lub jego części, wybrane spośród zakazów wymienionych w art. 45 ust. 1. 

3. Zniesienia formy ochrony przyrody, o której mowa w ust. 1, dokonuje organ, który ustanowił daną formę ochrony przyrody; wojewoda - w drodze rozporządzenia, rada gminy - w drodze uchwały. 

4.  Zniesienie formy ochrony przyrody, o której mowa w ust. 1, następuje w razie utraty wartości przyrodniczych, ze względu na które ustanowiono formę ochrony przyrody, lub w razie konieczności realizacji inwestycji celu publicznego lub zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego.

Art. 45.

1. W stosunku do pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego mogą być wprowadzone następujące zakazy: 

2. niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub·obszaru;·

   • wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym lub przeciwpowodziowym albo budową, odbudową, utrzymywaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych; 

   • uszkadzania i zanieczyszczania gleby; 

   • dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej; 

   • likwidowania, zasypywania i przekształcania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych; 

   • wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych; 

   • zmiany sposobu użytkowania ziemi; 

   • wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu; 

   • umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia nor, legowisk zwierzęcych oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką; 

   • zbioru, niszczenia, uszkadzania roślin i grzybów na obszarach użytków ekologicznych, utworzonych w celu ochrony stanowisk, siedlisk lub ostoi roślin i grzybów chronionych; 

   • umieszczania tablic reklamowych. 

3. Zakazy, o których mowa w ust. 1, nie dotyczy: 

   1. prac wykonywanych na potrzeby ochrony przyrody po uzgodnieniu z organem ustanawiającym daną formę ochrony przyrody; 

   2. realizacji inwestycji celu publicznego po uzgodnieniu z organem ustanawiającym daną formę ochrony przyrody; 

   3. zadań z zakresu obronności kraju w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa; 

   4. likwidowania nagłych zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego i prowadzenia akcji ratowniczych. 

Art. 127. Kto umyślnie: 

1. narusza zakazy obowiązujące w: 

   1. parkach narodowych, 

   2. rezerwatach przyrody, 

   3. parkach krajobrazowych, 

   4. obszarach chronionego krajobrazu, 

   5. obszarach Natura 2000, 

2. narusza zakazy obowiązujące w stosunku do: 

   1. pomników przyrody, 

   2. stanowisk dokumentacyjnych, 

   3. użytków ekologicznych, 

   4. zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, 

   5. roślin, zwierząt lub grzybów objętych ochroną gatunkową, 

3. nie zgłasza do rejestru, o którym mowa w art. 64 ust. 1, posiadanych lub hodowanych zwierząt - podlega karze aresztu albo grzywny.

Kryterium uznania drzewa za pomnik przyrody jest jego obwód mierzony na wysokości 130 cm od powierzchni ziemi. Obwody najbardziej pospolitych gatunków drzew stanowią dolną granicę dla drzew pomnikowych. 

Obwody gatunków rodzimych drzew stanowiące orientacyjne dolne granice dla drzew pomnikowych (wg Instrukcji o urządzaniu lasów w parkach narodowych i rezerwatach przyrody wydane przez Ministerstwo Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego): 

1. czeremcha zwyczajna - 94 cm 

2. jabłoń - 94 cm 

3. jarzębina - 157 cm 

4. grab pospolity - 188 cm 

5. brzoza brodawkowa - 219 cm 

6. brzoza omszona - 219 cm 

7. klon jawor - 219 cm 

8. klon pospolity - 219 cm 

9. topola osika - 219 cm 

10. wiąz pospolity - 219 cm 

11. jesion wyniosły - 251 cm 

12. buk pospolity - 314 cm 

13. jodła - 314 cm 

14. lipa drobnolistna - 314 cm 

15. lipa szerokolistna - 314 cm 

16. modrzew europejski - 314 cm 

17. sosna pospolita - 314 cm 

18. świerk pospolity - 314 cm 

19. dąb szypułkowy - 376 cm 

20. topola czarna i biała - 376 cm 

21. wierzba biała i krucha - 376 cm 

Okazy poszczególnych gatunków drzew, występujących na granicy lub poza granicą swego naturalnego zasięgu, mogą być uznane za pomniki przyrody w przypadku stwierdzenia mniejszych rozmiarów. 

Obwody gatunków drzew obcego pochodzenia stanowiące orientacyjną dolną granicę dla drzew pomnikowych: 

1. Złotokap pospolity - 95 cm 

2. Oliwnik wąskolistny - 100 cm 

3. Cis pospolity - 150 cm (wszystkie cisy na stanowiskach naturalnych niezależnie od rozmiarów podlegają ochronie prawnej jako drzewa należące do wymierającego gatunku). 

4. Cyprysik groszkowy - 150 cm 

5. Cyprysik Lawsona - 150 cm 

6. Żywotnik zachodni - 150 cm 

7. Miłorząb dwuklapowy - 200 cm 

8. Żywotnik olbrzymi - 200 cm 

9. Sosna wejmutka - 220 cm 

10. Klon srebrzysty - 250 cm 

11. Sosna czarna - 250 cm 

12. Tulipanowiec amerykański - 250 cm 

13. Daglezja zielona - 300 cm 

14. Kasztanowiec biały - 300 cm 

15. Platan klonolistny - 400 cm 

W przypadku głazów narzutowych kryterium uznania za pomnik przyrody jest obwód mierzony w najszerszym miejscu projektowanego obiektu. Przyjmuje się, że minimalny obwód powinien wynosić 300 cm . 
Zgłoszenia pomnika przyrody może dokonać każdy osobiście lub korespondencyjnie. Zgłoszenie powinno zawierać niezbędne informacje umożliwiające identyfikację projektowanego obiektu, a w szczególności podmiot ochrony – czy jest to głaz, drzewo, krzew czy inny obiekt, gatunek drzewa, orientacyjny obwód, położenie obiektu – w przypadku terenu miasta należy podać ulicę i numer, ewentualnie rodzaj nieruchomości, w przypadku terenów leśnych nazwę nadleśnictwa, leśnictwa, numer oddziału i pododdziału. Do zgłoszenia należy dołączyć szkic sytuacyjny lub mapę terenu z zaznaczonym obiektem. 
Z roku na rok pomników przyrody nam przybywa. Na początku lat 90. było ich 18,8 tysiąca, a w 1998 już ponad 33 tysiące, z tego najwięcej, bo blisko 26 tysięcy pojedynczych, cennych, sędziwych drzew.

źróło: https://www.lop.org.pl/Pomniki_Przyrody

UŻYTKI EKOLOGICZNE. Użytek ekologiczny jest jedną z form ochrony przyrody. Do polskiego prawodawstwa został wprowadzony i powołany ustawą o ochronie przyrody z 16 października 1991 r. art. 30 ust.1. Zgodnie z art. 42 obowiązującej ustawy z 16 kwietnia 2004 r. „użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nie użytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania”. Użytki ekologiczne najczęściej powoływane są na nie użytkowanych obszarach rolniczych bądź leśnych, rzadziej terenach miejskich. Odgrywają ważną rolę w zachowaniu różnorodności biologicznej. Są to powierzchnie biologicznie czynne, które zapewniają funkcjonowanie złożonych systemów przyrodniczych. Uzupełniają krajowe sieci obszarów chronionych. Wchodzą w skład korytarzy ekologicznych. Ułatwiają one swobodne przemieszczanie się gatunków oraz związaną z tym wymianę puli genowej, tak ważnej dla przetrwania wielu zagrożonych roślin i zwierząt. To właśnie te niewielkie enklawy dzikiej przyrody w krajobrazie gospodarczym, często są jedynym miejscem gdzie znalazło schronienie wiele rzadkich i chronionych gatunków.  Ta forma ochrony naturalnych zasobów przyrody odgrywa ważną rolę i stanowi uzupełnienie w ochronie gatunkowej roślin, zwierząt i grzybów. Użytki realizują również ochronę zasobów przyrodniczych wymienionych m.in. w Dyrektywie Siedliskowej i Dyrektywie Ptasiej UE czy Konwencji Ramsar o obszarach wodno-błotnych.

W skali regionu lub okolicy odgrywają ważną rolę w ramach małej retencji i wpływają na lokalny klimat. Użytki ekologiczne odznaczają się dużymi walorami turystycznymi i spełniają ważną rolę w edukacji społecznej. Wykorzystywane są jako obiekty obserwacji do badań naukowych.

Możliwość powoływania użytku ekologicznego, na mocy rozporządzenia wojewody lub uchwały rady gminy oraz różnorodność środowisk podanych w ustawie możliwych do objęcia ochroną, sprawiła że jest to obecnie najczęściej stosowana forma zabezpieczenia niewielkich obszarowo ale cennych zasobów przyrodniczych.

Tekst i zdjęcia: Ireneusz M. Kuciński

źróło: https://www.lop.org.pl/Uzytki_ekologiczne

OBSZAR CHRONIONEGO KRAJOBRAZU

Art 23. 1.
Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych.
Wyznaczenie obszaru chroninego krajobrazu następuje w drodze rozporządzenia wojewody, które określa jego nazwę, położenie, obszar, sprawującego nadzór, ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemów oraz zakazy właściwe dla danego obszaru chronionego krajobrazu lub jego części wybrane spośród zakazów wymienionych w art. 24 ust. 1, wynikające z potrzeb jego ochrony. Likwidacja lub zmiana granic obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze rozporządzenia wojewody, po zaopiniowaniu przez wojewódzką radę ochrony przyrody oraz właściwe miejscowo rady gmin, z powodu bezpowrotnej utraty wyróżniającego się krajobrazu o zróżnicowanych ekosystemach i możliwości zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i i wypoczynkiem.
Projekt rozporządzenia w sprawie wyznaczenia lub powiększenia obszaru chronionego krajobrazu wymaga uzgodnienia z właściwą miejscowo radą gminy.
Jeżeli wojewoda nie wyznaczuył obszaru chronionego krajobrazu, obszar ten może być wyznaczony przez radę gminy, w drodze uchwały, która określa jego nazwę, położenie, obszar, sprawującego nadzór, ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemów oraz zakazy własciwe dla danego obszaru chronionego krajobrazu lub jego czesci wybrane sposród zakazów wymienionych w art. 24 ust. 1, wynikajace z potrzeb jego ochrony. 
Likwidacja lub zmiana granic obszaru chronionego krajobrazu nastepuje w drodze uchwały 
rady gminy. 
Projekty studiów uwarunkowan i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, 
miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania 
przestrzennego województw i planów zagospodarowania przestrzennego morskich wód 
wewnetrznych, morza terytorialnego i wyłacznej strefy ekonomicznej, w czesci dotyczacej 
obszaru chronionego krajobrazu, wymagaja uzgodnienia z własciwym wojewoda.

Art. 24. 1. 
Na obszarze chronionego krajobrazu moga byc wprowadzone nastepujace 
zakazy: 
1) zabijania dziko wystepujacych zwierzat, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronien i 
miejsc rozrodu oraz tarlisk, złoonej ikry, z wyjatkiem amatorskiego połowu ryb oraz 
wykonywania czynnosci zwiazanych z racjonalna gospodarka rolna, lesna, rybacka i 
łowiecka; 
2) realizacji przedsiewziec mogacych znaczaco oddziaływac na srodowisko w rozumieniu 
art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony srodowiska; 
3) likwidowania i niszczenia zadrzewien sródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie 
wynikaja one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczenstwa ruchu 
drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy 
urzadzen wodnych; 
4) wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałosci, w tym 
kopalnych szczatków roslin i zwierzat, a także minerałów i bursztynu; 
5) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcajacych rzezbę terenu, z wyjatkiem prac 
związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub 
przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem 
urządzeń wodnych; 
6) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody 
lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka 
wodna lub rybacka; 
7) likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych; 
8) lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokosci 100 m od linii brzegów rzek, 
jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących 
prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej; 
9) lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 200 m od linii brzegów klifowych 
oraz w pasie technicznym brzegu morskiego. 
2. Zakazy, o których mowa w ust. 1, nie dotyczą: 
1) wykonywania zadań na rzecz obronności kraju i bezpieczeństwa państwa; 
2) prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem 
powszechnym; 
3) realizacji inwestycji celu publicznego.

źródło: https://www.lop.org.pl/Obszary_chronionego_krajobrazu